'After a terrorist attack perpetrated by jihadiists two kinds of reactions are expected: some affirm the attacks have their roots in Islam whereas the others, especially the Muslim and the political correct westerners, affirm terrorism has nothing to do with Islam. Both sides are right.’
Bassam Tibi
Hoewel de toon van het
islamdebat in het programma Buitenhof (1) door schrijver en islamkenner Wim van Rooy
werd gezet met een korte en niet mis te verstane kwalificatie van de islam als
religie, ‘een suprematistische ideologie, gekomen om te usurperen, te
bezetten en uit te zuigen..’ kwam het debat inhoudelijk toch weinig uit de
verf. Dat lag voornamelijk aan de ongelukkige opzet ervan, de vermenging
van het vluchtelingenprobleem waar Europa mee te kampen heeft en de toenemende
weerstand tegen de opvang van zowel oorlogsvluchtelingen als economische
vluchtelingen en het vraagstuk van de moeizame integratie van de islam in
Europa. Waren de twee zaken gescheiden gehouden, dan was de discussie al
ingewikkeld genoeg geweest.
Politieke correctheid in het islamdebat
Met de inzet van Wim van Rooy
naar aanleiding van zijn nieuwe boek over de islam ‘Waarover men niet spreekt’,
een verwijzing naar de politieke correctheid die het islamdebat jarenlang heeft
omgeven, leken er in eerste instantie spijkers met koppen te worden geslagen,
maar helaas gebeurde wat we meestal zien in de onoverbrugbare kloof tussen
politiek rechts en links op dit onderwerp, de harde en ongenuanceerde aanval op
de islam van de ene kant en de cultuurrelativistische ontkennende houding
aan de andere kant, met een slechte analyse van het feitelijke probleem dat de
islam heeft met de moderniteit. In principe gaat mijn sympathie in dit soort
debatten altijd uit naar degene die probeert een taboe te doorbreken, in dit
geval Van Rooy die de muur van de ‘gutmenschen’-politiek probeert te slechten
en hun chronische negatie van de religieus-ideologische kant van het
integratieprobleem, maar helaas kan ik hem niet volgen in de redenaties waarom
de westerse cultuur tot haar emancipatie en zelfbewustzijn zou zijn gekomen,
vooral niet als daarvoor de joods-christelijke cultuur wordt aangevoerd. Als de
ene openbaringsreligie in stelling wordt gebracht tegen de andere, in de
westerse cultuur die overwegend wetenschappelijk is georiënteerd en door
wetenschap en rede (niet geloof) tot emancipatie kwam, dan haak ik af. Ook bij
zijn voorstelling van zowel de Europese als de islamitische geschiedenis zet ik
mijn vraagtekens.
Een waterscheiding
Waar Wim van Rooy in de basis
vanuit gaat en dat is zijn sterkste punt, is dat hij vanuit de praktijk spreekt
en diverse kanten van het integratieprobleem van de islam in het westen benadert
door problemen aan te kaarten waar allerlei maatschappelijke
sectoren dagelijks mee te maken hebben. Als bekendste voorbeeld geldt misschien
wel de moeite die onderwijzers al jaren hebben om op scholen te onderwijzen
over de Holocaust, volgens Van Rooy omdat ‘de islam’ dat onmogelijk maakt. Hij
maakt geen scheiding tussen de politieke islam met haar radicale afsplitsingen
en de islamitische traditie als geschiedenis, want in meerdere interviews die
ik van hem gelezen heb noemt hij deze volgens hem onterechte scheiding tussen
islam en islamisme, een visie die afkomstig is van de Syrisch-Duitse filosoof
Bassam Tibi.(2)
Ik vind het opmerkelijk dat Van Rooy dit onderscheid niet maakt, omdat hij wel bekend is met de ideeën van Tibi. Hij noemt ook in navolging van hem in verschillende interviews de Islamitische Broederschap opgericht in 1928 in Egypte die aan de basis heeft gestaan van het moderne islamisme, de politieke islam die zich zowel gewelddadig als via het democratisch bestel manifesteert, van beide zijden gedragen door totalitaire ideeën met wortels in de islam. Maar hij gaat verder niet in op de onderliggende structuur in het betoog van deze islamgeleerde die ondanks harde kritiek op zijn eigen religie toch probeert de werkelijke verbanden en de ingebeelde uit elkaar te houden. Tibi heeft voor mij persoonlijk een waterscheiding gecreëerd in de manier waarop ik tegen fundamentalisme aankijk en islamkritiek in het algemeen, omdat er historisch gezien geen continuïteit bestaat tussen vroegere vormen van islamitisch geweld, jihad als oorlogvoering op basis van het centraal gezag van bepaalde moslimheersers en de hen dienstbare religieuze rechtsgeleerden en de hedendaagse terreurdaden van ‘stateloze acteurs’ in een politiek-religieus drama van wereldformaat. Met nadruk spreekt Tibi van de ‘uitvinding van traditie’, want in veel opzichten is de islamterreur die we dagelijks op het nieuws zien modern en westers.
‘Clash of civilazations’
De
reden waarom ik het
onderscheid van Tibi tussen de islamitische traditie en de politieke
islam
(islamisme) zo van vitaal belang acht en het beslist niet zoals Van Rooy
wil afdoen als weer het zoveelste instrument dat in handen van politiek-correcte probleemontkenners misbruikt
kan worden om inhoudelijke kritiek op de islam als geheel onmogelijk te maken,
is dat Tibi op geen enkel vlak beschuldigd kan worden van politieke
correctheid. Zijn ideeën zijn overwegend rechts-liberaal te noemen en
ondersteunen in elk opzicht westerse waarden, terwijl hij toch moslim is.
Mensen als Tibi zijn de enige kans om integratie te bewerkstelligen van de
islam in het westen, want het alternatief is inderdaad de ‘clash of
civilizations’ waar Samuel Huntington het over heeft(3).
Die zal voor niemand voordelig uitpakken, dus waar het kan -en uit naam van de redelijkheid waar wij als westerlingen trots op zijn- zou het de investering waard zijn om politieke leiders in het westen dit onderscheid te leren maken tussen islam en islamisme. Dat voorkomt verschillende problemen die op dit moment onoverkomelijk lijken, met name door de polarisatie tussen links en rechts in het debat. De islamcritici krijgen momenteel steeds meer momentum en met name onder de gewone bevolking is het geduld met mensen uit andere culturen die zich hier niet willen aanpassen behoorlijk uitgeput, maar afgezien van de ‘waarheid van de dagelijkse praktijk’ begrijpen zeer weinigen de achtergrond van de problemen waar de westerse wereld nu mee geconfronteerd wordt met betrekking tot de islam. Het probleem is niet van gisteren, maar kent een lange geschiedenis en het westen zelf is ook niet onschuldig. Sprookjesachtige voorstellingen van het ontwikkelde en humane westen tegenover de barbaarse islam die eeuwenlang enkel jihad heeft gevoerd tegen onze beschaving gaan er in het huidige klimaat in als zoete koek, maar persoonlijk bekritiseer ik een religie liever met mijn rationele verstand dan met populistische generalisaties.
Ik vind het opmerkelijk dat Van Rooy dit onderscheid niet maakt, omdat hij wel bekend is met de ideeën van Tibi. Hij noemt ook in navolging van hem in verschillende interviews de Islamitische Broederschap opgericht in 1928 in Egypte die aan de basis heeft gestaan van het moderne islamisme, de politieke islam die zich zowel gewelddadig als via het democratisch bestel manifesteert, van beide zijden gedragen door totalitaire ideeën met wortels in de islam. Maar hij gaat verder niet in op de onderliggende structuur in het betoog van deze islamgeleerde die ondanks harde kritiek op zijn eigen religie toch probeert de werkelijke verbanden en de ingebeelde uit elkaar te houden. Tibi heeft voor mij persoonlijk een waterscheiding gecreëerd in de manier waarop ik tegen fundamentalisme aankijk en islamkritiek in het algemeen, omdat er historisch gezien geen continuïteit bestaat tussen vroegere vormen van islamitisch geweld, jihad als oorlogvoering op basis van het centraal gezag van bepaalde moslimheersers en de hen dienstbare religieuze rechtsgeleerden en de hedendaagse terreurdaden van ‘stateloze acteurs’ in een politiek-religieus drama van wereldformaat. Met nadruk spreekt Tibi van de ‘uitvinding van traditie’, want in veel opzichten is de islamterreur die we dagelijks op het nieuws zien modern en westers.
‘Clash of civilazations’
Die zal voor niemand voordelig uitpakken, dus waar het kan -en uit naam van de redelijkheid waar wij als westerlingen trots op zijn- zou het de investering waard zijn om politieke leiders in het westen dit onderscheid te leren maken tussen islam en islamisme. Dat voorkomt verschillende problemen die op dit moment onoverkomelijk lijken, met name door de polarisatie tussen links en rechts in het debat. De islamcritici krijgen momenteel steeds meer momentum en met name onder de gewone bevolking is het geduld met mensen uit andere culturen die zich hier niet willen aanpassen behoorlijk uitgeput, maar afgezien van de ‘waarheid van de dagelijkse praktijk’ begrijpen zeer weinigen de achtergrond van de problemen waar de westerse wereld nu mee geconfronteerd wordt met betrekking tot de islam. Het probleem is niet van gisteren, maar kent een lange geschiedenis en het westen zelf is ook niet onschuldig. Sprookjesachtige voorstellingen van het ontwikkelde en humane westen tegenover de barbaarse islam die eeuwenlang enkel jihad heeft gevoerd tegen onze beschaving gaan er in het huidige klimaat in als zoete koek, maar persoonlijk bekritiseer ik een religie liever met mijn rationele verstand dan met populistische generalisaties.
Twee partijen in het islamdebat
Er zijn grofweg twee partijen in
het islamdebat die allebei een volkomen verschillende taal spreken:
1.De politiek-correcte
islamkenners die enkel de culturele islam willen bespreken met haar
verscheidenheid aan landen, talen, volkeren, gewoonten en tradities, die van
geen enkel verband tussen terroristisch geweld van jihadisten en de islam in
het algemeen willen weten.
2.De islamcritici die net als
de jihadisten/islamisten de bronnen van de islam (Koran, Sira en Hadith) heel
letterlijk interpreteren en wijzen op een causaal verband tussen moslimgeweld
en de religieuze bronnen waarin in verschillende passages wordt oproepen tot
geweld tegen niet-moslims.
Niet alleen spreken deze twee
partijen een geheel verschillende taal, een culture taal tegenover een ideologische
taal, maar ze spreken zelfs niet over hetzelfde probleem. De cultuur-relativisten
zoals Leidse hoogleraar en arabist Maurits Berger die ook in de uitzending was,
denken dat het voornaamste probleem voor de islam gezocht moet worden in een
onterechte associatie van de islam met een groep terroristen/criminelen die de
islam misbruiken voor hun eigen doeleinden, ten nadele van de grote groep
gematigde moslims die niets met hen van doen willen hebben en islamcritici zoals
Wim van Rooy die menen dat een gematigde islam niet bestaat en dat met het
geweld van de jihadisten uiteindelijk het ware gezicht van de islam aan het
licht komt. Beide visies zijn onjuist, omdat er wel degelijk een verband
bestaat tussen extremistisch geweld en Koranteksten, maar het is niet juist en
feitelijk een geschiedvervalsing om te suggereren dat de islam veertienhonderd
jaar lang enkel jihad heeft gevoerd tegen de ongelovigen.
De groeiende irritatie bij rechts
Het probleem is dat weinigen kunnen ontleden is dat oppervlakkig gezien de visie van Berger (en de politiek-correcte elite die hij vertegenwoordigt) lijkt op die van Bassam Tibi, vanwege het onderscheid tussen de islam als overgeleverde traditie en het terrorisme uit naam van de islam door fundamentalisten en islamisten. De tegenstelling waar we tot op heden ter linkerzijde van het politieke spectrum op getrakteerd worden is de islam als ‘vredesreligie’ tegenover een klein groepje van terroristen (bij voorkeur ‘criminelen’ genoemd) die de islam misbruiken. Deze groep blijft beweren, ook al ontploffen straks de bommen in alle grote steden van Europa, dat dit soort geweld niets, maar dan ook niets met de islam te maken heeft.
Het probleem is dat weinigen kunnen ontleden is dat oppervlakkig gezien de visie van Berger (en de politiek-correcte elite die hij vertegenwoordigt) lijkt op die van Bassam Tibi, vanwege het onderscheid tussen de islam als overgeleverde traditie en het terrorisme uit naam van de islam door fundamentalisten en islamisten. De tegenstelling waar we tot op heden ter linkerzijde van het politieke spectrum op getrakteerd worden is de islam als ‘vredesreligie’ tegenover een klein groepje van terroristen (bij voorkeur ‘criminelen’ genoemd) die de islam misbruiken. Deze groep blijft beweren, ook al ontploffen straks de bommen in alle grote steden van Europa, dat dit soort geweld niets, maar dan ook niets met de islam te maken heeft.
De groeiende irritatie bij rechts over deze moedwillige blindheid, die meer politiek is gemotiveerd dan theologisch-historisch verantwoord, zet islamcritici ertoe aan om met alle energie te duiken in de bronnen van het islamitisch geloof (Koran, Hadith, Sira) om op het spoor te komen van de verbanden tussen de teksten en de gewelddadige en perverse gedragingen van jihadisten, om het de politieke elite van het westen in het gezicht te kunnen wrijven dat geweld en islam wel degelijk een verband hebben met elkaar. En dan volgen de bekende voorbeelden van het afslachten van zes- tot negenhonderd joden, het vermoorden van kritische dichters, de seksslavinnen van Mohammed en zijn metgezellen, gemeenschap van de profeet met een negenjarige, overvallen op karavanen, onthoofdingen en amputaties, steniging en meer zaken die in deze bronnen te vinden zijn. De discussie over de betrouwbaarheid van verschillende van die bronnen is eindeloos en wordt gevoerd door westerse geleerden en moslims onderling, maar één ding staat vast, een groot deel van de Hadith (en de Koran) bestaat uit teksten die de toetssteen van de huidige rechten van de mens niet meer kunnen doorstaan.
Islamapologeten
Zelf heb ik diverse artikelen
geschreven vanuit de insteek van het ontmaskeren van de profeet Mohammed en
zolang de wetenschappelijke benadering daarbij voorop staat is dit een
legitieme bezigheid en geen ‘islamhaat’ of ‘islamofobie’ zoals islamapologeten
het graag noemen. Iedereen heeft het recht om een vergelijkend warenonderzoek
te doen naar de verschillende religies en hun stichters, want in het westen
bestaat er geen taboe op godsdienstkritiek, zoals in de meeste islamitische
landen. Toch is het bronnenonderzoek niet het hele verhaal en in het licht van
mijn kennismaking met de ideeën van Tibi in veel opzichten niet eens de beste
weg om te bewandelen in het tegengaan van de gevreesde ‘islamisering van Europa’,
waar politieke partijen als die van Wilders een hoofdthema van hebben gemaakt.
Wat ik aanvankelijk als een omissie beschouwde in het werk van Bassam Tibi
bleek bij nader inzien juist zijn kracht, het niet bespreken van de
weerzinwekkende passages in verschillende ahadith en in de biografie van de
profeet. Het begon mij te dagen toen ik las over zijn bewering dat islamcritici
meegaan in de beeldvorming van de jihadisten door zich zo extreem bezig te
houden met bronnenkritiek. En niet de beeldvorming waar de linkse kerk het
graag over heeft -als ontkenning van pijnlijke feiten- maar in de betekenis van
eenzijdig focuspunt. De jihadisten/islamisten zijn vaak trots op de barbaarse praktijken van
de vroege islam en kopiëren het gedrag van de profeet en zijn metgezellen
momenteel dagelijks in Syrië en Irak. De islamcritici verafschuwen dit gedrag en proberen
verwoed aan te tonen tegenover westerse politici (die om diverse redenen hun
betrekkingen met islamitische landen goed willen houden) dat dit verband tussen
de geautoriseerde teksten en de terreurdaden causaal is.
De halve waarheid
Maar dit is slechts de halve
waarheid. Er zijn verschillende manieren om dit inzichtelijk te maken, maar
voor de duidelijkheid zal ik dicht in de buurt blijven van de visie van Tibi
die er ernstig bezwaar tegen maakt om te spreken van een ‘gematigde islam’ en een
‘radicale islam’ en dat het beter is om onderscheid te maken tussen de
islamitische traditie en de politieke islam(islamisme). De politieke islam kent
verschillende ‘uitvindingen’ die in de latere tijd aan de islam zijn toegevoegd
en die er niet in thuishoren.
1.Het politiseren van de
religie door het te presenteren als een eenvormige, vanuit een islamitische
staat opgelegde maatschappelijke orde, waarbij liberale moslims worden
geëxcommuniceerd.
2.Het politiseren van de
islamitische wetgeving (sharia), door haar civiele en particuliere karakter om
te vormen tot algemeen geldend staatsrecht.
3.Het transformeren van
klassieke jihad voor de expansie van het geloof naar ongereguleerde
terreuracties door ‘statenloze acteurs’.
4.Het verabsoluteren van het
stadsbestuur van Medina door de profeet tot een Islamitische Staat, terwijl
Mohammed het woord ‘staat’ nooit heeft gebruikt.
5.Het poneren van een
internationale islam, die eenvormig is en een politiek-religieuze wereldorde
voorstelt die in de plaats moet komen van de huidige wereldorde die gebaseerd
is op het Statenverdrag van de Vrede van West-Falen (1648).
6.Een geavanceerd
antisemitisme dat de traditionele judeo-fobie van de islam overstijgt, door het
overnemen van belangrijke antisemitische elementen van de nazi-ideologie.
7.De toevoeging van een
samenzweringstheorie door het centraal stellen van een joods wereldcomplot in
samenwerking met occulte groeperingen en westerse mogendheden (kruisvaarders)
als pionnen in een duister plan om de islam te vernietigen.
8.Het uitroepen van de gehele
wereld als te koloniseren gebied voor de islam, omdat moslims overal ter wereld
onderdrukt worden – ‘Islam under siege’, het concept dat offensieve daden van
agressie door islamisten/jihadisten representeert als ‘verdediging’(4)
Het sluipende gevaar van islamisme
Islamcritici lachen zich rot om deze formulering en beweren in lijn hiermee, dat de enige moslims die geen gevaar vormen voor de westerse beschaving, degenen zijn die hun eigen geloof niet langer serieus nemen. Het onderscheid dat gemaakt moet worden is dat van de islamitische traditie en de politieke islam, met name vanwege het sluipende gevaar van islamisering van de democratische rechtstaten overal ter wereld en met name in Europa waar steeds meer moslim-immigranten wonen. De terreurdaden van de politieke islam zijn volgens Tibi niet half zo gevaarlijk als de ideologische opmars van deze totalitaire variant van de islam die zich ogenschijnlijk aanpast aan het democratisch model, maar die in haar diepste wezen volstrekt afwijzend staat tegenover democratische waarden, pluralisme en seculiere wetgeving. Een opzettelijke misleiding van westerse politici die denken dat de politieke islam vanzelf zal integreren, zolang zij zich maar langs electorale weg probeert uit te breiden. En daar gaan ze de fout in, omdat alle islamistische politieke partijen die zich middels verkiezingen een concrete machtspositie hebben verworven, die macht misbruikt hebben. (Erdogan in Turkije, Hamas in Gaza, Ayatollah’s in Iran, Morsi in Egypte)
Antisemitisme
Westerse islamcritici voelen
instinctief aan dat de politieke
islam in Europa en in de VS, die wereldwijd het beeld bepaalt en die haar invloed
via sociale media steeds verder uitbreidt, geenszins van plan is om zich
werkelijk aan te passen aan westerse normen en waarden, maar de hier bestaande
orde wil ondergraven en er een islamitische totalitaire ideologie voor in de plaats stellen. Zij
willen geen Europese islam, maar een Islamitisch Europa. Tibi waarschuwt voor de
linkse naïviteit in het Westen, vooral met betrekking tot het grove
antisemitisme van de islamisten dat volgens hem de centrale doctrine uitmaakt
van hun leerstellingen:
‘Het nieuwe antisemitisme wordt vaak gecamoufleerd als een variant van
hedendaags antiglobalisme. Dit verklaart de aantrekkingskracht voor Europees
links, die hierdoor het feit over het hoofd mag zien dat islamisme een rechtse
ideologie is. Het antisemitisme van islamisten zou waarschijnlijk veroordeeld
worden door Europees links, als het zich niet vermomde als anti-Zionisme en
uitlatingen van islamisten over Israël en de joden als het ‘kwaad’ niet
gecombineerd werden met anti-Amerikanisme. De anti-Amerikaanse component van
islamisme is gedeeltelijk gebaseerd op het samenzweringsdenken dat joden de
wereld regeren vanuit New York en Washington.' (5)
(einde deel 1)
Sven Snijer
(4)Rebecca
Gould sluit met haar observaties naadloos aan bij de visie van Tibi: ‘Door het
militariseren van het concept Hijra, wat traditioneel refereert aan landen waar
moslims vreedzaam heen trekken om aan vervolging te ontsnappen, hebben ze een
machtig instrument gecreëerd voor het radicaliseren en rekruteren van moslims
wereldwijd, inclusief de VS en Europa’, Rebecca Gould, ’Islamic State’s
perversion of Hijra’https://en.qantara.de/content/jihadism-islamic-states-perversion-of-hijra
(5)’Islamism
and Islam’, hfdst 2 - Islamism and the political order, Bassam Tibi, Yale
university press http://www.bol.com/nl/p/islamism-and-islam/1001004011842286/