‘..a time in wich not only leaders of Islamism
but also mainstream Islamic leaders, Western scholars, some journalists, and
many others impose limits on what is permissible to think and say about Islam
en Islamism..’
Bassam Tibi
In het eerste deel van dit
artikel heb ik geprobeerd uiteen te zetten waarom ik in grote lijnen de meeste
islamcritici kan volgen, maar niet altijd in hun specifieke argumentaties, noch
in hun extreme focus op de begintijd van de islam ten nadele van de gehele
islamitische geschiedenis met haar talrijke culturele, wetenschappelijke en
mystieke bloeiperioden, omdat ze met die houding onbewust de beeldvorming
volgen van de jihadisten die zich eveneens baseren op de vroege islam, met
negatie van de islamitische geschiedenis. Ze maken zich in spiegelbeeld beiden
aan hetzelfde schuldig, maar dit punt vraagt nadere uitleg.
Nog erger dan
eenzijdige islamkritiek is de houding van de links-liberale elite in Europa die
denkt met haar á priori morele gelijk elke vorm van kritiek op de islam van de
hand te wijzen als ‘fascistisch’ of ‘racistisch’, wat vooral een uiting lijkt
te zijn van het nog onverwerkte Europese oorlogsverleden. Om niet terug te
vallen op de fascistische erfenis van het verleden via extreem-rechts, sluit
men de ogen voor de fascistische en antisemitische elementen in de politieke
islam en verguist haar critici, om zodoende op termijn de volgende Holocaust
mogelijk te maken.
Naar aanleiding van de discussie bij Buitenhof
(1) heb ik me verder verdiept in de ideeën van Wim van Rooy middels diverse
interviews. Zijn boek ‘Waar men niet over spreekt’ heb ik nog niet gelezen,
maar uit de interviews door de jaren heen komt een goed beeld naar voren van hoe
hij denkt over de islam. Zijn sympathie gaat weliswaar uit naar hervormers en
liberale denkers in de islamitische wereld, maar omdat deze vaak te weinig
weerklank vinden in eigen kring en in Europa vaak worden weggezet als
onruststokers en provocateurs heeft hij hun ideeën niet tot leidend principe
gemaakt in zijn eigen visie. En dat is jammer, omdat weinig weerklank vinden
geen goed argument is om aan de logica te ontsnappen van denkers als Tibi. Naar
mijn idee wordt door Van Rooy de islam als traditie geweld aangedaan en het
christendom onnodig positief geportretteerd (wat ik van atheïsten helemaal
slecht kan verdragen) en om die reden neem ik het woord geschiedvervalsing in
de mond, hoewel ik het met zeker tachtig procent van zijn islamkritiek eens
ben, zowel in culturele als in ideologische zin.
Het heetste hangijzer
Waar het westen en de in het westen wonende
moslims beiden mee geconfronteerd worden, is een groeiend besef van de
uitgebleven ontmythologisering van het geloof in de islamitische wereld. In het
westen is de wetenschap opgerukt ten nadele van de kerk, die één voor één haar
geloofswaarheden en dogma’s zag sneuvelen met als uiteindelijk gevolg de door
kennis bekrachtigde geëmancipeerde burgers die de kerk verlieten, niet van plan
om onbewijsbare geloofszaken en de macht van de kerk nog langer hun leven te
laten domineren. De fout van het westen was te denken dat nieuwkomers vanzelf
in dat spoor zouden volgen en met name politiek links heeft dat gedacht. Door de
sociaal-economische inbedding van moslimmigranten in onze samenleving, die werd
overgoten met een multicultureel sausje, zou hun afhankelijkheid van religieuze
ideologie vanzelf minder worden. Ze zouden vreedzaam kunnen samenleven met
christenen, humanisten, atheïsten of zelfs hun geloof vaarwel zeggen. Maar dat
pakte heel anders uit. Geloofsafval is het heetste hangijzer in het hele
islamdebat en je hoort politiek links er vrijwel nooit over. In de islam kwam
de moderne wetenschap als een ‘product’ binnen, een technisch vernuft en niet
als een bevrijding van dogma’s . Op geen enkel moment kwamen de islamitische
geloofswaarheden in gevaar, want die strijd werd gevoerd in Europa.
Verdraaiing van de traditie
De huidige generatie moslimjongeren in Europa
wordt tegen de verwachting in juist méér religieus en niet minder, wat een behoorlijke
misrekening is, want de gevolgen daarvan blijven niet uit. De invloed op jonge
moslims komt vaak uit de hoek van het islamisme/jihadisme (traditionele imams
klagen dat jongeren de geschriften volgens ‘doe-het-zelf-principe’ verkeerd interpreteren)
en zet ze actief op tegen westerse waarden en democratische principes. Dit is
met name een probleem, omdat politici het verschil niet begrijpen tussen de
traditionele islam en het islamisme, waardoor ze zijn gaan geloven dat het
islamisme/salafisme een soort ‘revival’ is van de islam. Zoals Tibi heeft
aangetoond gaat het om iets heel anders; een volkomen verdraaiing van de
traditie, met verstrekkende gevolgen voor de veiligheid van Europa en de VS. De
beweging is vooral moeilijk te bestrijden, omdat ze gebruik maken van de
gezaghebbende teksten over het leven van de profeet zoals te vinden in de Hadith
van Bukhari. Als radicale moslims (islamisten) daarmee schermen, over
bijvoorbeeld het ter dood brengen van afvalligen, dan kunnen de zogenaamd gematigde
moslims (traditionele moslims) daar weinig tegen inbrengen. Ten eerste omdat ze
de meeste teksten niet kennen, want de feitelijke inhoud van de geschriften
werd eeuwenlang overgelaten aan de theologen en juristen en ten tweede, omdat
ze wordt wijsgemaakt dat de latere toevoegingen aan de islam door islamisten,
een voortzetting zijn van de traditie en dus legitiem.
Khalid Yasin
Gewone moslims komen in een vreemde spagaat van
aan de ene kant het geweld en de intolerante passages in hun religieuze teksten
te willen omzeilen of ‘in de historisch
context’ te plaatsen, terwijl ze aan de andere kant als gelovigen worden
aangemoedigd de profeet, die als voorbeeldig rolmodel geldt, in alles na te
volgen. Voor de gemiddelde moslim die is opgegroeid met een volkomen
geïdealiseerd beeld van de profeet zijn veel bronteksten waar ze niet eerder
kennis van hebben genomen erg schokkend.
Daar komt bij dat ook veel teksten en verhalen die ze wel kennen, in het licht
van de moderne tijd met veel minder waardering worden uitgelegd dan in de eigen
traditie die zonder meer uitging van het onbetwijfelbare ‘ware geloof’, waarin voor
elk moeilijk aspect wel een vrome verklaring was verzonnen.
Dat zien we in
hedendaagse prediking van iemand als Khalid Yasin, die heel populair is onder
moslimjongeren wereldwijd, die vertelt dat gewone mensen de ‘wijsheid van Allah
niet kunnen begrijpen’ toen hij Mohammed gebood met een zesjarige te trouwen. De
profeet was vierenvijftig en Aisha was negen toen hij voor het eerst gemeenschap
met haar had. (2) Vanuit de theologie van de islam is het bijzonder moeilijk om
het te veroordelen, want deze persoon bracht de boodschap van God, dus kon het
niet verkeerd zijn. Een conclusie die volgt uit een onbewijsbare aanname,
namelijk dat de Koran het woord van God is. De geloofswaarheid zit het
rationele verstand, de goede smaak en de moderne rechten van de mens in menig
opzicht in de weg. Ook de historische relativering dat kindbruidjes vaker
voorkwamen in die tijd biedt hier geen uitkomst, want als boodschapper van God
en ‘beste mens die ooit bestaan heeft’ had Mohammed, die wel met andere kwalijke
praktijken afrekende in de toenmalige Arabische cultuur (zoals het levend
begraven van pasgeboren meisjes) ook best een einde kunnen maken aan dit
gebruik.
'Gematigde islamisten'
Het punt dat Wim van Rooy en veel andere
islamcritici willen maken is dat culturele en religieuze vooroordelen en taboes
de emancipatie en integratie van moslims in het westen tegenhouden en dat is
voor een groot deel terecht. Maar ze vermengen helaas het probleem van de open
godsdienstkritiek die in de islamitische wereld nooit mogelijk was, met de
politieke islam en haar beïnvloeding van moslimjongeren in Europa en de VS (en wereldwijd).
Door deze zaken niet uit elkaar te houden, de broodnodige verlichting voor de
islam door rationaliteit toe te passen op geloofszaken en de toenemende invloed
van een totalitaire en bewerkte islamitische ideologie op het westerse
politieke bestel, wordt de islam als geheel verkeerd voorgesteld. Het gevaar
daarbij is dat juist de ontwikkelde, geïntegreerde en succesvolle moslims in
het westen worden buitengesloten en de minder ontwikkelde moslims sneller
zullen radicaliseren en bijvoorbeeld naar Syrië afreizen. De slordigheid in het
analyseren van de politieke islam en het weigeren te doorzien dat de ‘gematigde
islamisten’ een verborgen agenda hebben, ook al doen ze zich modern en
verdraagzaam voor, maakt dat rechtse krachten in de samenleving steeds feller
tekeer gaan tegen de historische Mohammed aan wie de jihadisten zich zo graag
spiegelen. Hoezeer er ook een direct verband bestaat tussen hun terreurdaden en
passages uit de traditie, het is een associatief en gefabriceerd verband ,
omdat het niet wordt ondersteund door de traditie.
Drie islamperioden
Voor een eerlijk islamdebat moeten we de
historische werkelijkheid onderkennen dat de islam ook heeft bijgedragen aan de
wetenschap, filosofie, kunst, architectuur, literatuur, mystiek, muziek,
medische kennis, enz. En dat kan niet afkomstig zijn van godsdienstwaanzinnige
barbaren. De islam was in beginsel een weinig ontwikkelde cultuur, maar is in
de loop van eeuwen zichzelf overstegen (en haar stichter) door een synthese van
de islamcultuur met de kennis, tradities, politieke en bestuurlijke kwaliteiten
van de door hen veroverde volken. Er zijn drie islamperioden die we kunnen
onderscheiden:
1 Mohammed en de Arabische expansie (eerste
honderd jaar)
2. Middeleeuwse ‘brede islam’ (traditie).
3. Koloniale islam en postkoloniale tijd met
groeiend extremisme en politieke islam.
Om met het derde punt te beginnen, de koloniale
en postkoloniale tijd is voor moslims alleen maar pijnlijk, omdat in die
periode de islam in verval raakte en er nooit meer van hersteld is. De tweede
periode stemt overeen met hoe veel moslims hun eigen geloof en cultuur graag
zien, een brede islam die stabiel was en die veel verscheidenheid kende, zowel
in volkeren, talen, culturen als geloofsrichtingen (binnen de islam) en met
redelijk goede betrekkingen met christenen en joden in verschillende bloeiperioden,
met name in het Arabisch Spanje. De eerste periode is voor gemiddelde moslims
een idyllisch sprookje, de ideale tijd toen de profeet leefde en de mensen die
hem goed gekend hadden. De begintijd is ‘heilige geschiedenis’, maar heeft
vanuit cultureel standpunt weinig te bieden. Alle grote prestaties van de islam
zijn van de latere tijd en daarvoor heeft ze veel invloeden van andere culturen
overgenomen. Deze ‘geïmporteerde invloeden’ is waar islamisten zich met name
tegen verzetten en dit vormt de basis van hun antiwesterse houding. Voor
islamisten is enkel de begintijd van belang en alles wat daarna kwam is
verdacht, want dat gaf niet-islamitische invloeden. De oplossing van de
politieke islam voor de wereldwijde crisis in de islam (als gevolg van met name
de laatste driehonderd jaar neergang door westerse wetenschappelijke en
militaire suprematie) is de ‘islamitische oplossing’, wat in de praktijk zoveel
betekent als nog dieper wegzinken in het moeras van de achterlijkheid.
Het religieus-mythologisch paradigma
Ze verwerpen de tijd waarin de islam nog verschillende
grote wetenschappers kende, beroemde mystici, bekwame chirurgen en architecten,
wiskundigen en astronomen en idealiseren een beginnende geloofsgemeenschap in
het zevende eeuwse Arabië. De feitelijke reden voor de crisis in de wereld van
de islam, te weinig wetenschap en burgerrechten, versterken ze juist door hun
regressieve geweldverheerlijking en monolithische geloofsbeleving. Hier moeten
islamcritici juist niet in meegaan
als ze de islam bespreken, want ze kunnen beter jonge moslims voorhouden dat
hun eigen traditie anders is dan dat, breder, rijker en toleranter. Inhakken op
de profeet Mohammed zet naar mijn idee weinig zoden aan de dijk om de
ontmythologisering te bewerkstelligen voor een religie die op collectief niveau
nog leeft in een religieus-mythologisch paradigma en niet in een wetenschappelijk-individueel georiënteerd wereldbeeld zoals dat van de westerse
samenleving. Dat het centrale probleem voor de islam de moeizame omgang met de
moderniteit is, daar zijn de meeste islamcritici het wel over eens, maar naar
mijn idee is het eerder hun grenzeloze ergernis over de houding van de
politiek-culturele elite in het westen die ze ertoe aanzet de islam met dwang
te willen moderniseren (door harde woorden en schokkende onthullingen) dan een
redelijk streven naar verlichting en emancipatie voor moslims. Want voordat ik
dat laatste kan geloven, moeten ze eerst afstand doen van de belachelijk
positieve waardering van het christendom als ‘beschaafde religie, met
humaniteit en eigen verantwoordelijkheid’ alsof al het goede van de mens
intrinsiek in dat geloof te vinden zou zijn (volgens Van Rooy in de
bronteksten).
Gedwongen tot bescheidenheid
De eveneens uit Syrië afkomstige filosoof Sadiq
Jalal Al-Azm heeft reeds in de jaren zestig een vernietigend essay geschreven
over hoe het christendom door het verlies van haar dominante positie als gevolg
van de wetenschappelijke opmars wel gedwongen was tot een houding van
bescheidenheid, maar dat ze er niet om gevraagd had en het ook niet zonder slag
of stoot had aanvaard. (3) In werkelijkheid was de christelijke gang naar de
moderniteit een smadelijke nederlaag en een pathetisch gebeuren, waarbij zij
zolang mogelijk probeerde vast te houden aan zekerheden die reeds door de
wetenschappelijke onderzoekingen onderuit waren gehaald. En de hardvochtigheid
van de katholieke kerk tegenover katharen, bogomielen en protestanten (die naar
de Nederlanden vluchtten) mag als algemeen bekend worden verondersteld voor wie
enige historische kennis heeft. Als we daarbij de pogroms optellen tegen joden
in het christelijke Polen en de uitroeiing van joden door het op christelijke
waarden gebouwde nazi-Duitsland en het algemeen aanwezige antisemitisme in
Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten voor de oorlog (autofabrikant Henry
Ford was een fanatieke antisemiet) dan
mag wel duidelijk zijn dat totalitair denken onze eigen cultuur ook niet vreemd
is, maar dat gelukkig de rede en de menselijke waardigheid het voorlopig hebben
gewonnen.
Gelijke behandeling
In plaats van scheve vergelijkingen te maken
tussen religies zou ik er liever voor pleiten moslims de kans te geven de
rationaliteit te integreren in hun geloof (voor zover ratio niet per definitie
strijdig is met openbaringsgeloof) en ze niet anders te behandelen dan christenen
in dat opzicht. Het is vreemd dat moslims door islamcritici aan de letterlijke
inhoud van hun geschriften worden gehouden, terwijl ze bij christenen wel
toestaan dat dezen een middenweg bewandelen tussen geloof en rationaliteit.
Geloven dat Jezus de Zoon van God is, maar wetenschappelijk twijfelen aan de
bewering dat hij over het water zou hebben gelopen. (Ik ben het met de
dieptepsycholoog Carl Gustav Jung eens dat er kraak noch smaak zit aan het
ontmythologiseerde christendom, maar het gaat hier in de eerste plaats om
gelijke behandeling.) Dat willen de islamcritici in de regel de islam niet
gunnen, omdat ze van mening zijn dat de islam zich niet netjes laat inpassen in
het pluralistische model, maar vast blijft houden aan haar alleenrecht op de
waarheid. En dat vermengen ze bovendien met de politieke islam en haar
specifieke bedoelingen. Op deze manier komen we nooit uit de verwarring.
De jeugd heeft de toekomst...
De ontmythologisering is één ding, waarbij vooral
wetenschappelijk onderwijs van belang is (wij moeten dus nooit toegeven aan
‘kwetsbare gevoelens’ van moslims rond het thema Holocaust) en de andere uitdaging
die daar betrekkelijk los van staat, is de politieke islam die traditionele
religieuze concepten versterkt en vervormt voor haar eigen doeleinden. Deze
beiden zaken worden maar met moeite herkend en uit elkaar gehouden. Het gevolg
daarvan is dat er kinderen van ‘gematigde moslims’ in de straten van Amsterdam
West staan te juichen na de aanslag op de Twin Towers in New York (9-11) en de
aanslag op Charlie Hebdo in Parijs. De politiek-correcte elite die het
onderscheid tussen islam en islamisme weigert te maken (of het gewoon niet
begrijpt) blijft hardop roepen dat de islam vrede is en dat er overal wel een
paar rotte appels gevonden worden. Een totale negatie van de onderliggende
structuur waarmee het internationale terrorisme van de islam ideologisch is
vormgegeven. Hoewel deze groep volgens Tibi maar drie tot tien procent van het
totale aantal moslimgelovigen uitmaakt wereldwijd, hebben ze veel invloed omdat
ze goed georganiseerd zijn in hun internationale oriëntatie. Hij waarschuwt al
jaren in diverse publicaties dat de islamisten Europa op het oog hebben. Het
feit dat dit niet door de politieke leiders wordt erkend, maar dat het wordt
gezien als een zoveelste variant van dit ‘cultureel diverse geloof’ zorgt
ervoor dat de islamcritici vervallen tot de methode van de islamisten en de
islam verklaren tot één homogeen geheel waar niets goeds in te ontdekken valt.
Net zoals politiek links er niets kwaads in kan ontdekken.
Sven Snijer
(2)Hoe pijnlijk dit soort zaken zijn in de
moderne tijd, blijkt wel uit het feit dat verschillende moslimgeleerden van vandaag
uit alle macht proberen de leeftijd van Aisha (en haar eerste geslachtsdaad) op
te schroeven tot twaalf of zelfs negentien jaar, daarbij de gezaghebbende Hadith
van Bukhari die negen jaar aangeeft passerend en zich te verlaten op minder
betrouwbare Hadith of zelfs eigen Hadith samen te stellen.
(3)’De valsheid van het westerse christelijke
denken van deze tijd’, Sadiq Jalal Al-Azm, 1969.