“Something to say: something that burns like a hot coal in your gut – something that pounds like a pump in your groin & the courage to love like a wound that never heals"
Erica Jong
Een
van de meest ontnuchterende ervaringen in mijn leven is de ontdekking dat
schrijven echt werken is. ‘Ontdekking’ is daarbij niet eens het juiste woord,
want ik wist het al langer, maar nu kan ik eindelijk bevestigen wat mij lang
geleden al werd gezegd, dat inspiratie niet uit de hemel komt vallen. Het wordt
door eigen inspanning opgewekt en moet van begin tot einde worden begeleid door
kritische reflectie, waarbij het corrigeren nooit ophoudt. Het is een bezigheid
zoals alle anderen; je wordt er goed in als je het vaak doet en welk onderwerp
je ook over schrijft, je komt altijd jezelf tegen.
Ieder
mens die zijn droom wil vervullen, begint met het uitgangspunt dat de droom
zelf de vervulling zal zijn van een lang proces van mentale of fysieke inspanning, dat als bewijs zal gelden voor de
afgelegde weg. Maar na verloop van tijd wordt duidelijk dat de weg zelf veel belangrijker
is dan wat er uiteindelijk tot stand wordt gebracht, omdat de manier van leven die
erdoor wordt ontdekt een veel grotere schat is dan de gedroomde doelstelling.
Niemand kan meer verlangen dan zijn natuurlijke zelf te zijn en met zijn
beschikbare middelen te doen waar hij toe in staat is en niet meer dan dat,
want als hij ernaar verlangt meer te doen, of meer tot zijn beschikking te
hebben dan wat hem gegeven is, dan verraadt het een obsessie met een droom die
nooit gerealiseerd zal worden, of die nooit het verlangde genoegen in en met
zichzelf zal brengen. Wie doelen nastreeft buiten zijn natuurlijke talenten en
ambities is niet zichzelf aan het vervullen, maar probeert een demon te
bestrijden, een afgrond te vermijden waar hij bang is in te vallen als niet een
onvoorstelbare inspanning hem weg kan dragen naar een plaats buiten zijn
normale doen. De droom die niet in het verlengde ligt van het gewone leven is
vaak de keerzijde van iemands grootste angst. Niet het vervullen is de
drijfveer, maar de angst dat het nooit vervuld zal zijn. En die angst blijft
vaak bestaan, al zijn honderd doelen bereikt en komt bevestiging van overal.
Schrijven
kan ook een droom zijn of een gevaar, omdat de wereld die de schrijver wil
betreden niet anders mag zijn dan die waar hij in leeft, of waar hij uit vandaan
komt. Het begrip inspiratie heeft voor verschillende schrijvers een eigen betekenis,
maar er zijn weinig schrijvers die geloven dat het vanzelf met de wind komt
aanwaaien, of ze nu heel productief zijn of alleen zo nu en dan een boek
schrijven. Voor de een is schrijven als ademen, het gaat de hele dag door- en
voor anderen is het vooral een bespiegeling en dient om ervaringen te verwerken
en ze betekenis te geven. Wie langer over zichzelf en zijn ervaringen nadenkt,
wordt filosofischer van toon en wie een sterke drang heeft om zichzelf aan de
wereld te laten zien, met alles wat mooi en lelijk is aan zijn eigen persoon, is
expressiever en directer. De eerste beschrijft inzichten, de tweede beschrijft
ontmoetingen. Het mooiste is als het samen gaat, zodat de inzichten door de
lezer kunnen worden verbonden met de ervaringen van de schrijver, wat het beste
de functie van het schrijven weergeeft. Schrijven om jezelf te vinden, zodat het
niet alleen een verwerking van geleefde ervaringen is, maar ook een onbewuste vooruitblik
op de dingen die komen gaan.
Schrijven
als een noeste arbeid is een idee dat ik altijd ver bij me vandaan heb
gehouden, omdat ik vreesde de engel te verliezen die me gouden woorden zou
influisteren, als ik mezelf maar beschikbaar zou houden en onverstoord door de
woelingen der wereld, mijn blik gericht zou houden op de wijsheid die me uit
het slijk omhoog zou trekken. Maar met de vrees de engel te verliezen, door te
diep in de wereld te duiken en te schrijven vanuit eigen ondervinding, voedde
ik tegelijkertijd het monster dat zich schuil hield onder mijn hemd, dat stikte
door loochening en zelfontkenning, woedend over de zoete vruchten van het leven
die wel anderen in de schoot vielen die minder angst hadden vuile handen te
maken. De schrijver is geen filosoof, maar een bewoner van een gebied tussen
hemel en aarde en een onderdompeling is net zo goed een deel van zijn lot als
een onverwachte verheffing. De overwinning van de schrijver ligt in een
volledig afstand doen van een plaats in de hemel of op aarde, want zijn gratie
ligt in de bewegelijkheid en de nieuwsgierigheid die hem overal brengt daar
waar de kennis is, daar waar verandering plaatsvindt, de transformatie van
geest tot stof en weer terug van stof naar de wereld van de geest.
Ik
behoort tot degenen die nergens toe behoren en ben een non-conformist, zoals
alle andere non-conformisten. Een reiziger zonder een vaste verblijfplaats,
maar met een vaste bestemming. Die van het vooruitgaan langs de onzichtbare
lijn van het verhaal dat zich wil vertellen. Het verhaal dat niet kan wachten,
maar dat ook niet kan worden gehaast, omdat zijn vorm in het onzichtbare moet worden
afgetast en stap voor stap naar voren worden gehaald, zoals een kind dat op het
punt staat geboren te worden. Alles wat niet meebeweegt met de natuurlijke
geboorte is geweldpleging en schrijven kan als het niet in vrijheid en
natuurlijkheid gebeurt, zowel een vroeggeboorte zijn als een doodgeboren kind.
Het leven kan niet worden tegengehouden en ideeën over het leven kunnen nooit
het leven zelf vervangen. De schrijver die niet weet waar hij over moet
schrijven, weet niet wie hij zelf is. Nog erger, hij weet niet wie hij morgen
zal zijn. De stuwende krachten in zijn innerlijk zijn te zwak, omdat ze te
weinig begeestering kennen door een overmatige gerichtheid op de eisen van de
wereld, of ze zijn zo in zichzelf verstrikt geraakt, dat ze de weerklank van de
wereld om zich heen in het geheel niet meer verstaan. Wie de romantiek durft te
doden van het geschonken inzicht, kan zelf gaan nadenken en kan zich door een
golf van inspiratie laten bijschijnen, zonder dat licht zelf te volgen. Want vaak
zijn het zijwegen die ermee zichtbaar worden, die zich lang niet altijd lenen
voor een exploratie die de schrijver zich kan veroorloven.
Ik
aanvaard dat schrijven werken is en dat ik niet op zoek hoef te gaan naar iets
magisch en betoverends. Niets is uiteindelijk magischer dan uit jezelf iets
voort te brengen dat kan bestaan in de concrete wereld vanuit een ongeziene
verblijfplaats. En het grootste wonder is het te doen. Die vreemde
scheppingsdaad verrichten, die ervoor zorgt dat het niet-bestaan een bestaan
krijgt, al is het voor de schrijver even duister hoe het zich zal voltrekken
als voor de lezer die het later in handen krijgt. Niemand hoeft ergens op te
wachten, nergens hoeft langer over te worden nagedacht. Het gaat om de
afstemming van de schrijver op datgene wat reeds lang ligt te wachten in een
voorbewust gebied van het brein, dat is bijeengebracht door jaren van
kennisvergaring, levenservaringen en de beschouwing daarover. Het schrijven is
enkel het startsein, want al het werk is al gedaan in het onbewuste gebied,
waar de bekende en onbekende dingen zich klaar houden voor de aanstaande
vereniging. Een wilsbesluit moet de bekroning geven aan een lang verwacht
huwelijk tussen het weten en het verlangen. We kunnen verlangen om meer te
weten en weet hebben van een groter verlangen, maar alleen wanneer beiden als
gelijkwaardige krachten verbonden zijn, kan het verhaal groeien en komt er
licht in de duisternis. Eén vonk is nodig om het vuur te maken, maar jaren van
hout sprokkelen en de kunst van het vuur maken zijn eraan vooraf gegaan.
Een
vuur moet blijvend gevoed worden, zodat een mooie vlam niet plotseling een
triest einde kent. Een mens kan niet leven om te mogen schrijven, maar moet het
leven tegemoet treden om iets te hebben waar over geschreven kan worden. En je
kunt niet dromen middenin je eigen verhaal. Wie schrijft in zijn geest als het
verhaal zich ontvouwt,vergeet te leven en tast niet diep genoeg in zijn
ervaringen om er de rauwe substantie uit te halen waar een verhaal van wordt gesmeed.
Onderwerpen zat in de wereld, maar gebeurtenissen kunnen zinloze herhalingen worden
als de blik niet steeds een nieuw perspectief vindt om ze te beoordelen. Kennis
is het instrument dat nieuwe glans geeft aan oude ervaringen en dat de kracht
schenkt om in verliezen winst te zien. Wie zich de wereld toe-eigent met een
visie kan niet in rampspoed verloren gaan, maar zal boven komen drijven
voordat zijn laatste uur geslagen heeft. Schrijven is in bezit nemen. Het
terugvorderen van alles dat onafgemaakt in het verleden lag, waarvan de
rafelige randjes bleven wachten op een afwerking en een ingenaaid worden in de
lappendeken van een geïntegreerd bestaan. Schrijven is een toekomstperspectief,
dat gebouwd is op de heling van het verleden, dat gemankeerd en gebroken, met
intervallen en herhalingen, een continuïteit verlangt vanuit de kracht die haar
vanaf het begin heeft bezield. De muze komt niet vanuit de hemel, ze woont in de
onderbuik.
Sven Snijer
