De vluchteling 2.0

Zojuist heb ik een NOS bericht gelezen over Syrië vluchtelingen dat ik niet helemaal kan duiden.(1) Hoewel het vlot en helder geschreven is, blijft mij de bedoeling achter het artikel een twijfelgebied. Wie de vrolijke foto bekijkt van het groepje vluchte-lingen dat een gezamenlijke selfie maakt met een selfie-stick, denkt in eerste instantie dat het stuk satirisch bedoeld is, als een lachspiegel tegenover het vluchtelingprobleem. Je denkt dat ze Arnold Karskens willen bijbenen met het ontmaskeren van de ‘grote nood’ onder de vluchtelingen die soms wel een half uur in een bootje hebben gezeten van het ene eiland in Turkije naar het volgende eiland in Griekenland.(2)

Al lezend krijg ik het bange vermoeden dat de auteurs misschien willen beweren dat een I-phone6 tegenwoordig onmisbaar is voor de zichzelf respecterende vluchteling. En dat ze anders nooit de weg weten te vinden naar het Walhalla van de Europese landen, als ze niet via internet vernemen waar en hoe ze het snelst binnenkomen in Groot-Brittannië, Duitsland of Nederland en waar je het snelste een verblijfsvergunning krijgt als minderjarige. Noem mij maar ouderwets, maar ik ben nog gewend aan arme negerkindjes met vliegen om hun hoofd, waarvan de hulporganisatie in het TV-spotje vertelde dat je voor vijf gulden per jaar het kind een heel nieuw leven kon bieden. Ik heb nog aan sponsorlopen meegedaan in de brugklas van de middelbare school, om met zijn allen vijfhonderd gulden op te sturen voor een schooltje in Latijns-Amerika. En dat werd door ons kinderen ervaren als een diep bewustwordingsproces, dat wij het hier zo goed hadden en zij zo slecht. Bijna even belangrijk als de zeehondjes die door Greenpeace werden gered, waar ik nog heitje-voor-een-karweitje voor heb gedaan en auto’s gewassen. Allemaal uit liefde voor de zwakkeren.

En dan kijk ik nu naar de vrolijke tronies van de ‘vluchtelingen’ waarvan ik heb vernomen dat een aantal van hen weigerde aan boord te gaan van het luxe passagiersschip in Griekenland indien er geen WiFi aan boord was. Come again?? Ik weet niet precies wat zo’n I-phone6 kost, maar ik denk dat ik er een heleboel auto’s voor had moeten wassen. En bijna elke vluchteling heeft er één, wat de behoefte aan stopcontacten haast ondragelijk maakt onder de vluchtelingen. En sommige vluchtelingen hebben het zo zwaar, dat ze wel 1000 simkaarten per dag moeten verkopen en aan die vraag valt toch niet te voldoen!? Onmenselijke taferelen spelen zich daar af. Wat we met enige zekerheid kunnen zeggen als we naar de vluchtelingen kijken, is dat de allerarmste en meest getroffen slachtoffers van de oorlog waarschijnlijk nog midden in de gevechtszone wonen of al onder het puin zijn begraven en dat het vooral mensen uit de omliggende provincies zijn die hierheen komen. Ik vind het begrijpelijk als mensen voor betere toekomstperspectieven over de grens van hun eigen land kijken, maar mag het wat minder dramatisch met de berichtgeving op alle journaals over deze consumentenbond-vluchtelingen, met hun kijk-en-vergelijk routeplanning? Deze ‘doorreizigers’ die precies weten wat ze willen en waar ze recht op hebben. En willen ze er alsjeblieft wat minder vrolijk bij kijken, want ik vind het niet eerlijk tegenover mijn zeehondjes.

Sven Snijer

(1) http://nos.nl/artikel/2054798-vluchteling-trekt-facebookend-door-europa.html

(2) http://nieuws.tpo.nl/2015/08/15/niemand-is-naar-kos-gevlucht-omdat-zijn-of-haar-leven-gevaar-liep/

Een schreeuw om aandacht

En weer is er een icoon van haar voetstuk gevallen. Martha Nussbaum houdt in  haar meest recente boek ‘De nieuwe religieuze intolerantie’ een pleidooi voor het recht op het dragen van een boerka en daarmee is ze de zoveelste links-intellectueel die tegenover de islam ieder kritisch vermogen laat varen. 

Ze verdedigt net als zoveel anderen in deze categorie het verdwaasde standpunt dat tolerantie voor de intolerante medemens het summum van redelijkheid is en vergeet daarbij dat het veel redelijker en moediger is om de intolerantie aan te vallen uit naam van de vrijheid en verdraagzaamheid. Met de reeds door Churchill doorziene strategie van de linkse kerk ‘Als ik de krokodil blijf voeren, dan eet hij mij misschien als laatste op’ maakt ze een enorm punt van een symbolische kwestie (kleedgedrag) terwijl de echte discussie zou moeten gaan over antiwesterse sentimenten bij de derde en vierde generatie allochtonen in het westen.

Aristoteles

Ik heb altijd een hoge dunk gehad van Nussbaum en vond in haar capabillity approach een vooruitgang in het denken over de welvaart en het welzijn van mensen. Het belangrijke verschil dat zij aangaf tussen de rechten die mensen op papier hebben voor de wet en de concrete mogelijkheden die de maatschappelijke omgeving biedt om aan die rechten invulling te geven. Haar denken is voor een belangrijk deel op Aristoteles gebaseerd. Die legt in zijn filosofie sterk de nadruk op de vermogens van de mens (zijn talenten) en hoe die het beste ontplooid kunnen worden, via de middenweg tussen de extremen. Een heel mens-gecentreerde manier van denken dus, ook al had Aristoteles ook een sterk metafysische kant die hij heel autonoom beschouwde als ‘enkel zichzelf tot doel’. Ik ben geen expert in het gedachtegoed van Nussbaum, maar haar politiek-sociale insteek had mijn sympathie. En nu deze schokkende ervaring. Een persoon die zich altijd sterk heeft gemaakt voor de persoonlijke ontplooiingsmogelijkheden van de mens, geeft zich nu over aan het verdedigen van een symbool van absolutistisch denken, onder het mom van de vrijheid tot zelfkastijding.

De taliban

Religieuze indoctrinatie als ‘eigen keuze’. Hoe ver wil je gaan in het verdedigen van de ‘individuele’ voorkeur, als je weet dat het alles te maken heeft met een wereldwijde tendens die voortkomt uit de gefrustreerde omgang met de moderniteit in de Arabische landen en helemaal niets met spiritualiteit of zelfbewustzijn als zodanig? De eeuwige linkse leugen dat religie een cultuur is en dat het collectieve gebeuren dat religie heet, niets van doen heeft met opgelegde en onaantastbare geloofswaarheden die het individu juist volkomen marginaliseren. ‘I love my Boerka’. Het is zo makkelijk om dat te ondersteunen als geëmancipeerde vrouw die haar hele leven in een westerse samenleving alle ontplooiingsmogelijkheden heeft gehad. Is het verbod op autorijden in Saoedi-Arabie ook een eigen keuze van de vrouwen daar, Martha? Is het dragen van de boerka in gebieden waar de Taliban het voor het zeggen heeft, ook een hartewens van de moslima’s aldaar? En het accuzuur dat sommige vrouwen in hun ‘hoerige’ gezicht krijgen als ze het gore lef hebben om naar school te willen, is dat ook een eigen keuze? Wat een reactionaire schijnheiligheid toch weer van een persoon waar je redelijkheid en diepzinnigheid van verwacht.

'Gezichtsbedekkende kleding'

Afshin Ellian die vandaag in zijn column aandacht besteedt aan haar boek, haalt alvast een aantal voorbeelden aan waaruit blijkt dat mevrouw Nussbaum helemaal de weg kwijt is.(1) Ze maakt een misplaatste vergelijking tussen de boerka en het dragen van gezichtsbedekkende kleding door American football-spelers, skiërs, schaatsers, chirurgen en tandartsen. Allen dragen zij functionele gezichts-bedekkende kleding die helemaal niets van doen heeft met geloofsovertuiging. Bovendien lopen zij daarmee niet over straat als ze niet in functie zijn en zijn ze in de openbare ruimte gewoon identificeerbaar voor wetsdienaren. De tactiek die Nussbaum toepast om haar eigen cultuur te relativeren is al heel oud. In de tijd van het Duits Idealisme waren er bijvoorbeeld romantische dichters die in de islam een mogelijkheid zagen om het christendom af te kraken, om zodoende voor zichzelf meer onafhankelijkheid te creëren ten opzichte van een overheersende kerk. Een indirecte emancipatiemethode die niet zozeer met respect voor de islam te maken had, als wel met afkeer van het geloof van eigen bodem.(2)

Persoonlijk gemotiveerd

Ook Nussbaum lijkt haar persoonlijke redenen te hebben om de boerka aan te grijpen om haar ongenoegen over de haar omringende samenleving te ventileren. Ze is gekant tegen de seksualisering van de samenleving en het schoonheidsideaal dat aan vrouwen wordt opgedrongen, de borstimplantaten, de liposuctie, de neuscorrecties, enz. Zelf is ze inmiddels de jongste niet meer en dus zal ze gedacht hebben aan een andere manier om haar eigen ‘lichamelijke onschendbaarheid’ te verdedigen; de boerka. Een mooi tegenwicht tegen de doorgeslagen cultus van uiterlijkheden en oppervlakkige beoordeling van mensen, maar helaas was ze daarbij het belangrijkste principe van Aristoteles vergeten, de ‘gulden middenweg’. Het ene extreme verschijnsel wordt niet verdrongen door er een andere extremiteit tegenover te stellen. De middenweg wordt gevonden door het individu zelf, dat een eigen keuze maakt bij de mate waarin wordt meegegaan in het door de buitenwereld geprojecteerde ideaal en de persoonlijke behoefte aan authenticiteit. Het aanprijzen van maatschappijvrees bij mensen die bang zijn dat teveel contact met de ongelovigen ze zal bederven, kan toch moeilijk als remedie gezien worden voor de narcistische verslaving van anderen om voortdurend alle aandacht op te eisen met hun verschijning. (En dat laatste is in feite wat vrouwen met een boerka ook de hele dag doen, alleen zullen ze dat in alle toonaarden ontkennen.)

Sven Snijer

(1)http://www.elsevier.nl/Nederland/blogs/2015/8/Hoe-is-het-mogelijk-dat-westerse-vrouwen-de-burqa-verdedigen-2677643W/

(2)De filosoof Fichte deed het wat praktischer door zijn filosofische colleges op exact hetzelfde tijdstip te houden als de kerkdienst, zodat hij rechtstreeks concurreerde met dit instituut.

Radicalisering – Converseren of procederen?

Op Telders Community staat het artikel van David Suurland 'De kleren van de keizer. Islam en de religieuze fundering van politiek geweld'(1), waar Frits Bolkenstein in zijn volkskrantartikel van 25 augustus nadrukkelijk aan refereerde. Onder het Telders-artikel staat een epische reactie van ene Georg Kellersmann (episch qua omvang) dat ik in het stuk hieronder beantwoord.(2) Het commentaar van Kellersmann is een goed voorbeeld van verkeerde probleemanalyse, met daaruit volgend een zeer bewerkelijke en ondoelmatige oplossing.

Beste meneer Kellersmann,

Wat mij opvalt bij uw twee commentaren is dat er tussen uw eerste en tweede bijdrage een behoorlijke draai valt waar te nemen, van een uitvoerig pleidooi voor interreligieuze dialoog, naar een beroep op de wetgeving en het ervoor waken dat niemand deze door geweld (of het oproepen daartoe) overtreedt, waarbij zelfs weigering of intrekken van de verblijfsvergunning door u wordt aanbevolen. (Het wordt bijna Wilderiaans)

Ik ervaar het als een behoorlijke tegenstelling met het voorgaande en zie het als een verzwakking van uw standpunt dat we ons voor elkaars geloof zouden moeten interesseren, omdat het uiteindelijk allemaal toch door de wet gegarandeerd wordt dat we geen lelijke dingen gaan doen en niet door de dialoog. 

Met of zonder dialoog heeft iedereen zich te houden aan de wet, zodat er voor de dialoog geen echte noodzaak bestaat. Bovendien is het vreemd om in een geseculariseerde samenleving van de interreligieuze dialoog uit te gaan (alsof we in Nederland in meerderheid christen of moslim zouden zijn) en niet van een open dialoog die humanistisch en wetenschappelijk is. Daar kunnen religieuze teksten eventueel een plaats in hebben, maar niet noodzakelijk. Wat we moeten bewerkstelligen is niet meer begrip voor elkaars geloof, maar meer respect voor de wet en de mensenrechten, homorechten, vrouwenrechten, etc, waar de Bijbel en de Koran ons niets nuttigs over kunnen melden in relatie met de moderniteit. (Het feminisme was er eerder dan de feministische theologie, dus religie loopt al een tijdje achter de feiten aan)

Een flauwe opmerking van u, is dat de heer Suurland ‘meent het alleenrecht op de waarheid te hebben’, wat eigenlijk niets zegt over het waarheidsgehalte van zijn beweringen. Dat mensen bepaalde dingen wat stellig zeggen, maakt wat ze zeggen nog niet onwaar. De felheid in het huidige islamdebat werd juist veroorzaakt doordat islamkritiek decennia lang ‘taboe’ was en subiet als ‘racisme’ werd bestempeld door het politiekcorrecte mechanisme in de samenleving. De spanning die zich in al die jaren heeft opgebouwd bij rechtse mensen die zich voortdurend de mond gesnoerd voelden komt nu tot een ontlading en nee, dat gaat er niet altijd even aardig aan toe. Maar daar staat tegenover dat Al Qaeda, Islamitische Staat, Al Shabab, Sharia 4Belgium en  de Saoedische of Iraanse staatsislam ook niet echt padvindersverenigingen zijn. 

En hoe komt u erbij dat het ‘gevaarlijk’ is om het met de islamcritici oneens te zijn? Is er al een ‘islamofobische fatwa’ over u uitgesproken? Wordt u al verteld waar en wanneer u zult worden gestenigd of onthoofd? Er lopen wat boze mensen rond, inderdaad. En sommigen daarvan vinden het nodig om per email bedreigingen te sturen naar islam-apologeten van de linkse kerk, maar ten eerste is dat niet redelijk en ten tweede is er weinig kans dat ze zullen worden uitgevoerd, want de mensen die ze verzenden kunnen zich op geen enkel heilig boek beroepen om ze te legitimeren. Onze niet-religieuze wetgeving ondersteunt het niet en de meeste islamcritici met verstand vinden het ook verwerpelijk en laf. Het gevaar in deze mag nu eens wél symbolisch worden opgevat.

Een punt dat niet met de historische realiteit in overeenstemming is in uw betoog is ‘de onmogelijkheid om radicaal-fundamentalisme te bestrijden door rechtstreeks de islam aan te vallen.’ Uw jarenlange verblijf in Indonesië heeft u tot dit oordeel gebracht. Ik vraag me af hoe zoiets bewezen kan worden in een land waar de overgrote meerderheid islamitisch is en waar kritiek op de dominante religie bijzonder moeilijk ligt (o.a. omdat Soeharto de islam jarenlang voortrok). In onze eigen contreien heeft rechtstreekse godsdienstkritiek overigens prima gewerkt, want niemand hoeft hier nog onder de knoet van een almachtige kerk te leven. Religie kan dus wel degelijk worden weerstaan en overwonnen. Daarom geloof ik ook niet in de interreligieuze dialoog (of überhaupt dialoog), want een gebrek aan dialoog is niet het werkelijke probleem, maar de absurde eis van religieuzen dat wij meer van hun geloof moeten gaan begrijpen.

In dit verband beschouw ik het dan ook als een kapitale fout dat u een complete lezing van een islamitische geleerde aan uw commentaar heeft toegevoegd, omdat het voor niet-religieuzen volkomen irrelevant is om te weten wat een islamgeleerde van een bepaalde stroming van Islamitische Staat vindt (hij vindt het niet gelegitimeerd), want als we daar aan beginnen zijn we voor de volledigheid ook verplicht om zijn islamitische tegenstrevers te lezen en te vernemen waarom zij van mening zijn dat IS juist wel een legitimatie vind in de Koran of het leven van Mohammed. En als we er zover induiken, dan zijn we al halve moslims. Dit is nu precies de reden waarom discussies over de islam zo weinig opleveren, omdat veel mensen het beschouwen als een cultuur die ze beter moeten leren kennen om er over te kunnen oordelen. Het is geen cultuur, het is een religie met (net als elk openbaringsgeloof) absolute geloofswaarheden, die in bepaalde interpretaties boven menselijke wetten staan en die nog los daarvan, gevuld is met een enorme hoeveelheid mythologische opvattingen uit een andere (premoderne) tijd, bijgelovigheden, vijandprojecties en de eis van onderwerping. Ik wil daar niet eens van leren, want het beste wat de islam ooit heeft voortgebracht, het soefisme, is op sterven na dood. Wat overblijft is de lege verpakking.

Voor een goede dialoog moet duidelijke overeenstemming bestaan in het gezamenlijk belang dat de drager blijft van het debat, ook als de meningen sterk uiteen lopen. Wie met fundamen-talisme te maken heeft en zelfs met gematigde religie, merkt al gauw dat bepaalde onredelijke zaken worden ingebracht die niet voor discussie vatbaar zijn, waardoor het woord dialoog al meteen met aanhalingstekens mag worden geschreven. Deze geloofszaken gelden als heilig en als ‘diepste overtuiging’ waardoor ze schijnbaar een andere status hebben dan gewone meningen. Men bedoelt zelfs met de gematigde houding te zeggen dat het participeren in de redelijke en moderne samenleving niet in strijd mag komen met de mythologische, aangeleerde geloofswaarheden. Bijvoorbeeld omdat dit vervelende gevolgen kan hebben in contact met de hardliners van dezelfde religie. En tegelijkertijd worden de hardliners soms ook stiekem gekoesterd, omdat ze als golfbreker fungeren tegen de rede, zodat de gematigde gelovigen niet al te zeer aan hun eigen geloofsovertuigingen hoeven af te doen. Net zoals de VVD vaak gematigde islamkritiek heeft geuit pas nadat Wilders eerst zijn harde taal had uitgeslagen, zodat wat ze zelf naar voren brachten een heel milde en beschaafde indruk gaf .

De centrale punt hier is dat openbaringsreligie helemaal niet gematigd is, maar dat ze vanzelf verzwakt als ze lang genoeg aan de rede wordt blootgesteld, waardoor gelovigen zich na verloop van tijd gematigder gaan opstellen. Maar het blijft vreemd dat mensen als u blijven pleiten voor een gematigde toon in de exegese van religieuze teksten, die naar hun aard niet gematigd zijn, die ook geen gematigde claim neerleggen (enige Zoon van God) en die hun gehele geschiedenis door een vrij beklemmende invloed hebben uitgeoefend op de maatschappij. Willen we de ketenen blijven oppoetsen of hakken we ze door om voor eens en voor altijd spiritualiteit te bevrijden uit het  religieuze harnas? Dialoog met een religie is in de huidige tijd volgens mij net zo nuttig als een diepgaand onderzoek naar de werking van een raderboot op de Missisippi. We zullen er best veel van opsteken en het zal misschien heel leuk zijn, maar zonder zo’n antieke uitvinding komen we ook wel aan de overzijde.

Sven Snijer

(1)http://www.telderscommunity.nl/blogbericht.php?id=118

(2)Mijn eigen commentaar is niet op de website van Telders Community toegevoegd, want dat kost een abonnement van € 35, - per jaar.